Watoto

De eerste speelpleinwerkdagen zitten er intussen op. We mogen van een succesvolle start spreken. De opkomst is meer dan behoorlijk. Vandaag zijn we dan ook verwonderd als er maar een handjevol kinderen opdaagt. We trekken naar het dorp om uit te vissen wat er aan de hand is. Blijkbaar is Thailand gisteren getroffen door een zware tsunami. Uit vrees voor naschokken houden de Kenianen hun kinderen thuis. De hoofddirecteur en de voorzitter van de school garanderen ons echter dat het gevaar nu geweken is. De dorpelingen zijn door de slechte communicatievoorzieningen nog niet op de hoogte van het laatste nieuws. We stellen hen gerust en de kinderen mogen dan toch meekomen. 

Onze tocht door het dorp leert me echter nog andere dingen. Ik zie veel kinderen die nog nooit naar onze ‘holiday fun’ zijn gekomen. Er wordt van hun verwacht dat zij een sociale bijdrage leveren door af te wassen, brandhout te sprokkelen, te koken of andere soortgelijke taken te vervullen.

Kenianen houden enorm van kinderen (watoto), die worden gezien als een voortzetting van het geslacht. Tot voor kort vond men dat het beter was om veel kinderen voort te brengen, maar deze opvatting raakt steeds meer achterhaald – al wordt dat vaak door economische omstandigheden ingegeven. Kenianen vinden het westerse concept ‘bewust kinderloos’ onbegrijpelijk en vrouwen die geen kinderen willen of kunnen krijgen worden zielig gevonden.
In tegenstelling tot kinderen in andere delen van de wereld, zijn Keniaanse kinderen gewoonlijk stil (we horen zelden een Keniaanse baby huilen), goedgemanierd, respectvol en geven zij graag gehoor aan de wensen van hun ouders. Verwende Keniaanse kinderen zijn er niet. Zoals eerder aangeroerd, wordt er van kinderen verwacht dat zij een sociale bijdrage leveren. Hierdoor komt de verantwoordelijkheid voor een goede opvoeding meer te liggen bij de groep dan uitsluitend bij de ouders. Als moeder het laat afweten, zijn er talloze oudere broers en ‘tantes’ die bijspringen.
Keniaanse vrouwen hunkeren zo naar kinderen, dat ze vaak buiten het huwelijk om worden verwekt – omdat het stel zich geen groot huwelijksfeest kan veroorloven, omdat een man zijn vrouw heeft verlaten of omdat de vrouw gehoor wenst te geven aan haar kinderwens zonder haar onafhankelijkheid op te geven (wat naar verluidt steeds vaker voorkomt). Keniaanse mannen zijn trots op hun gezin en vaak worden kinderen gezien als een teken van rijkdom, macht en viriliteit. Keniaanse grootouders hebben niet alleen kleinkinderen geëist, maar verwachten ook dat er ten minste een naar hen wordt vernoemd.

‘Symbolisch behoren kinderen tot dezelfde leeftijdsgroep als hun grootouders; de naam die de eerste zoon krijgt is die van opa aan vaders zijde en bij de geboorte wordt aangekondigd dat hij het is die ter wereld is gekomen.’

Jomo Kenyatta, Facing Mount Kenya

Ondanks dat Keniaanse kinderen voortdurend worden geprezen en veel liefde en aandacht krijgen, worden ze opgevoed volgens de oude beginselen van ‘kinderen moeten gezien worden en niet gehoord’ en ‘praat alleen als er tegen je gepraat wordt’. De goedgemanierde, zachtaardige en meestal rustige kinderen respecteren hun ouders. Slecht gedrag, zeuren, mokken of klagen is geen optie. Omdat Keniaanse families bijna altijd groot en complex zijn, of omdat er sprake is van één-, twee- of (in deze tijd van aids) géénouder gezin, worden de kinderen meestal opgevoed door meerdere ‘moeders’, oma’s, tweede vrouwen, buren en vrienden. Iedere zorgzame volwassene wordt daarom ‘oom’ of ‘tante’ genoemd.

Een jongen misdroeg zich de hele voormiddag. Ik had er genoeg van en sprak hem vrij streng aan op zijn kinderachtig gedrag. De jongen reageerde ronduit brutaal. Zelfs de andere kinderen schrokken van zijn onrespectvolle reactie. ’s Middags ben ik met de jongen naar Muoka gegaan, hij is onze klusjesman en woont vlakbij de jongen. Plots wist de jongen niet meer waar hij moest kijken. Als een geslagen hond en  met de staart tussen de benen droop hij af, waarschijnlijk wetende wat hem thuis te wachten staat.

Keniaanse kinderen zien hun kindertijd als een periode waarin ze verantwoordelijkheden en vaardigheden leren kennen waarmee ze later een bijdrage aan de gemeenschap kunnen leveren. Jonge meisjes vervullen daarom vele huishoudelijke taken en worden ‘kleine moeders’ voor hun jongere broers of zusters. Ook dat fenomeen ondervinden we tijdens de speelpleinwerking aan den lijve. Veel meisjes nemen hun babybroers of –zussen mee. Eigenlijk mogen we dat niet toestaan. Vaak knijpen we een oogje toe omdat we weten dat als we de baby naar huis sturen, de oudere broer of zus daar ook de dupe van is.